Turkiye muawin bash ministiri numan qurtulmush sherqiy türkistanda yüz bériwatqan weqelerni tilgha élip, «uyghur rayonidiki bu kishilik hoquq depsendichilikler toghrisida birleshken döletler teshkilatini we dunyadiki pütün kishilik hoquq teshkilatlirini weziplirini ada qilishqa chaqiriq qilimen» dédi.
7 – Iyul seyshenbe küni türkistan jemiyetler munbiri teripidin istanbuldiki emirgan baghchisida uyushturulghan iptar ziyapitige türkiye muawin bash ministiri numan qurtulmush, parlamént ezaliri we sherqiy türkistan ammiwi teshkilatlirining rehberliri shundaqla istanbulda yashawatqan uyghurlardin er – Ayal bolup 350 ke yiqin kishi qatnashti.
Iptardin kéyin söz qilghan numan qurtulmush, yéqindin buyan uyghur élida yüz bériwatqan weqelerge diqqet tartip, «insanlarning diniy erkinliklirige cheklime qoyulushi hergiz qobul qilinmaydu» dédi.
Quran kerim tilawiti bilen bashlanghan ziyapette numan qurtulmush iptar qilip bolghandin kéyin qatnashquchilargha söz qilip, «uyghur élida bu ramizanda dölet memurlirining, oqutquchi we oqughuchilarning rozisi mejburiy buzup tashlanghanliqi, iptar qilish we zohurluq yiyishliri cheklimige uchrighanliqigha dair xewerler pütün dunya axbaratlirida ashkarilandi. Uyghur élidin kéliwatqan xewerlermu buni mueyyenleshtürmekte. Insanlarning, musulmanlarning ramizanda roza tutushqa oxshash eng eqelliy diniy erkinliki we ibadet erkinliki tolimu insan qilipidin chiqqan usullar bilen cheklenmekte» dédi.
Muawin bash ministir 3 türlük chaqiriqta bolidighanliqini bildürüp mundaq dédi:
«Bu ramizanda bu xil weziyetke düch kélishni tesewwur qilghili bolmaydu. Men bu munasiwet bilen bu iptar ziyapitide 3 türlük chaqiriqni élan qilimen. Bulardin birinchisi: xitay hökümtige qaritilghan. Pütün tarix boyiche we zamaniwi dewrlerdimu herqandaq bésim we zulum netije qazinip baqqini yoq. Bésim we zulumlar xelqler arisidiki xatirjemlik, ijtimaiy dialog ichidiki birdeklik we birlikte yashash kültürige xizmet körsetkini yaki bu kültürni tereqqiy qildurghinimu yoq. Bésim mewjut bolghan we bir türküm dölet belgilmiliri bilen mejburiy basturush aldinqi pilanda turidighan jemiyettiki xelqler arisida öz – Ara dialog wujutqa chiqmighinidek, epsuski biz yaqturmaydighan weqelermu körülüshke bashilighan. Mana sadam huseyinning yolgha qoyghan zalimlarche hakimiyet usuli we shuningdin kéyin yüz bergen weqeler iraqni qandaq ehwalgha chüshürüp qoyghanliqi körünüpla turuptu. Xuddi shuningdek, qoshnimiz süriyemu insan heq – Hoquqliri we erkinlikliridin uzaqlashqanliqi tüpeyli xelqni qandaq halgha chüshürüp qoyghanliqi hemmige melum. Xitay hökümitige biz bu yerdin yene bir qétim shuni éniq qilip bildürushni xalaymizki, zulum we bisim, uni sadir qilghuchigha ziyan salidu. Bundaq bésim qilghuchilarning érishmekchi bolghan xahishining ishqa éshishigha yol qoymaydu. Her qandaq bésim téximu qattiq zorwanliqni meydangha keltüridu. Herqandaq bésim téximu bek nepret yaritidu we xelqlerning bir – Biridin téximu bek uzaqlishishigha seweb bolidu.
Ikkinchi chaqiriqimiz, xelqara jamaetchilikke qaritilghan. Kishilik hoquq depsendichiliklirini közitish üchün nurghunlighan xelqaraliq teshklatlar zor tirishchanliqlarni körsitip kelmekte. Bu organlar gerche öz paaliyetlirini dawamlashturiwatqan bolsimu, emma epsuski, köp chaghlarda musulman döletlerdiki kishilik hoquq belgilimiliri we belgilimilerge xilap bésimlar küntertipke kelgen haman néme üchünkintang üni ichige chüshüp kétidu. Xuddiy shuningdek, uyghur élidiki bu kishilik hoquq depsendichilikliri jehettimu birleshken döletler teshkilatini we dunyadiki barliq kishilik hoquq organlirini öz wezipisini ijra qilishqa chaqiriq qilimiz. Bu bésimlarni ochuq – Ashkara halda xelqara jamaetchilikning diqqitige sunush, eger bir naheqchilik bolsa, ochuq – Ashkara we diplomatik yollar bilen ipadilesh, herqandaq ehwal astida hem birleshken döletler teshkilatining, hem kishilik hoquq depsendichiliklirini közitidighan teshkilatlarning eng muhim wezipisidur.
Üchinchi chaqiriqimiz, musulman türk qérindashlirimizgha qaritilghan. Biwaste uyghur élida yashawatqan musulman türk qérindashlirimizgha qaritilghan. Bizning kültürimiz we tariximiz öz nöwitide yene bir hijret tarixidur. Hijretning astida azab we zulum yatqan bolidu. Biz ishengen peyghemberningmu öz hayatida nurghun azab – Oqubetlerni, nurghunlighan zulum – Sétemlerni bashtin küchürgenlikini bilidighan bir milletmiz. Peyghember eleyhissalam barliq qiyinchiliqlargha we qiyin – Qistaq, zulum – Sétemlerge sewr we temkinlik bilen qarshiliq körsetti. Ne öz étiqadidin waz kechmidi, ne temkinliki we sewrchanliqidin ayrilip baqmidi. Axirida peyghember elyhissalamgha hijret qilish hökmi nazil boldi. Hijret qildi, shuning bilen medine berpa boldi. Shuningdek uyghur élidiki musulman qérindashlirimizmu 1952 – Yildin tartip türkiyege kélishni bashlidi. Mana hazir türkiyede tégi shu yerlik nurghun qérindashlirimiz bar. Ular tolimu temkinlik bilen bu zulumlargha berdashliq bérishni bilidu, sewr qilishni bilidu. Biz uyghur xelqige sewr qilishni, qetiy ishench bilen bu jehettiki heq – Hoquqlirini qoghdashni tewsiye qilimiz. Biz türkiyediki qérindashliri bolush süpitimiz bilen, dunyaning hemmila etrapidiki barliq izilgen milletlerning, naheqchilikke we zulumgha uchrighan milletlerning heq – Hoquqini qoghdash üchün tégishlik bolghan wezipimizni ada qilishqa tirishimiz. 2015 – Yilining ramizan éyida we shu mubarek künlerde uyghur élida yür bergen ishlarning ochuq – Ashkara kishilik hoquq depsendichiliki bolghanliqini bilimiz. Buni hemmila yerde ochuq tilgha élishqa tirishimiz.»
Axirida, iptar ziyapitige qatnashquchilar muawin bash ministir numan qurtulmushqa eneniwi kiyimlirini hediye qildi. Numan qurtulmush uyghur doppisini kiyip xatire resimge chüshti.
Biz bu iptar paaliyiti we ministir numan qurtulmishning nutiqi toghrisida pikir – Qarashlirini élish üchün uyghur ziyaliy abduréshit abdulhemit bilen söhbet élip barduq.
Jurat Barat Jurat Barat Uygur Vakfı, Jurat Barat Avrasya Sivil Toplum Forumu Başkan Jurat Barat Hollanda Jurat Barat Uygur Vakfı Jurat Barat Stichting Oeigoeren Nederland Jurat Barat Stichting Oeigoeren Nederland Jurat Barat Başkan Jurat Barat Jurat Barat Uygur Vakfı Hollanda Uygur Vakfı Hollanda Uygur Vakfı Uygur Vakfı Uygur Vakfı Uygur Vakfı Uygur Vakfı Uygur Jurat Barat Jurat Barat Vakfı Uygur Amsterdam
جاۋاب يېزىش