«Asiya xewerliri» namliq tor gézitide ötken jüme küni «shinjangda bir yil ichide 1000 din oshuq toqunush yüz berdi» mawzusida bir xewer maqalisi élan qilindi. Bu xewer xongkongda turushluq «kishilik hoquq we démokratiye uchur merkizi» igiligen uchurgha asasen yézilghan bolup, uningda éytilishiche, yuqiridiki bu uchurni uyghur élida mexsus topilangning aldini élish qoralliq saqchi qismidin dem élishqa chiqqan bir sabiq saqchi teminligen iken. U sabiq saqchi xongkongdiki bu kishilik hoquq orginining ziyaritini qobul qilghanda uyghur élida ötken bir yil ichide mingdin oshuq toqunush yüz bergenlikini, peqet qeshqer shehirining özidila yüz bergen weqening 150 qétim etrapida ikenlikini éytip bergen.
Hemmidin muhimi, u sözi jeryanida ötken yil 22-Iyun küni qeshqerde yüz bergen we radiyomiz teripidin igilinip dunyagha ashkarilanghan «taxta köwrük» weqesi heqqide toxtalghan. U sözide weqening xitaydiki xewerlerde éytilghandek «aldin pilanlanghan zorawan térrorluq herikiti» emeslikini, uning esli bir naraziliq namayishidin kéyin toqunushqa aylanghanliqini éytqan. Shu kündiki weqede atawulla dawut bashchiliqidiki bir jemet kishiliridin bolup, jemiy 15 kishi xitay saqchiliri teripidin étip öltürülgen idi.
Yuqiridiki bu saqchining weqe heqqide éytqanliri chetellerdiki közetküchilerning diqqitini qozghidi. Amérikidiki uyghur kishilik hoquq programmisining tetqiqatchisi hénriy shajéski ependi bu heqte toxtilip mundaq dédi : «menche nahayiti diqqet qozghaydighan bir xewer iken. Démek bu yerde xitay hökümitining uyghur élida yüz bergen weqelerge bergen resmiy izahatidin perqliq bir bayanat otturigha chiqiwatidu. Hemmimiz bilgendek, xitay hökümiti dawamliq halda yüz bergen weqeni aldin pilanlanghan térrorluq hujumi deydu, emma bashqa héchqandaq tepsiliy uchur bermeydu. Elwette bu saqchining éytqanlirining ishenchlik yaki emesliki testiqlinishi kérek. Emma biz burun yüz bergen weqelerdinmu buni bilimiz, yeni u yerde bir namayish bolghan we u namayishlar qattiq qolluq bilen basturulup bolghandin kéyin «térrorluq weqesi» dep isim qoyulghan. Bu yerde muhim bolghan nerse xelqaradiki alaqidar qanun maddilarda térrorluqni belgileshte ochuq -Ashkariliq we weqege seweb bolghan qozghatquch amil intayin muhim déyilgen. Shunga biz xitay hökümitining mushundaq weqelerde ochuq -Ashkara bolushini, rayonni pütünley taqiwalmasliqini, weqelerni qoralliq basturushning ornigha uyghurlargha özining naraziliqni tinch yol bilen ipadilesh imkani bérishni telep qilimiz» dédi.
«Asiya xewerliri» tor géziti öz xewiride, uyghur élida yüz bergen weqelerde xitay hökümitining dawamliq halda islami térror guruppilirini eyibleydighanliqini, emma bu weqelerning qarimaqqa bek térrorluq hujumigha oxshap ketmeydighanliqini bildürgen we «xitay hökümiti bu weqelerde dawamliq islamchi térrorchilarni eyibleydu we özining uyghur élida bésim siyasiti yürgüzüwatqanliqini qetiy ret qilidu» dep bayan qilghan. Uyghur amérika birleshmisi reisi élshat hesen ependi uyghur élida yüz bergen we térrorluq weqesi ikenliki ilgiri sürülüwatqan weqelerning her waqit özliride guman qozghap kelgenlikini bildürdi.
Derweqe, aldinqi hepte charshenbe küni xitayning resmiy axbaratliri uchur tarqitip, xotenning qaraqash nahiyiside «bir ochum térrorchilarning pilanliq halda qaraqash partkom binasigha térrorluq hujumi qilghanliqi» ni xewer qildi. Asiya xewerliri géziti uyghur éligha chetellik muxbirlarning bérishi cheklengen bolghachqa, qaraqashtiki weqening arqa körünüshining zadi némilikini bilishning mumkin bolmighanliqini bayan qilghan. Hénriy shajéski ependi bu heqte toxtilip «qaraqashta yüz bergen weqeni xitay hökümiti térrorluq dep élan qildi. Elwette buni éniq ispatlaydighan héchqandaq menbe yoq. Xitay hökümiti ilgiri nurghun qétim tinch élip bérilghan namayishlarnimu térrorluq weqesi dégen bolghachqa, héchqandaq xelqara axbarat orgini bu xewerge jiddiy qarimidi. Hetta hökümetlernimu misalgha alayli, héchqandaq bir hökümet chiqip, bu térrorluq weqesini eyiblimidi. Mana bu,xelqara jamaetning xitayning térrorluq weqeliri heqqidiki bayanliridin gumanlinidighanliqini körsitip béridu» dédi. U shundaqla sözide, herqaysi dölet hökümetliri xitay bilen térrorluqqa qarshi küreshte hemkarlashqanda mana bu mesilini köz aldida tutup turup xitaydin ochuq -Ashkara bolushni, özlirini heqiqiy pakitlar bilen teminleshni telep qilishi kérek, dédi.
جاۋاب يېزىش