Birinchi qétimliq xelqaraliq uyghurshunasliq ilmiy muhakime yighinining birinchi basquchi 25-Séntebir küni axirliship, 26-Séntebir ikkinchi basquchidiki ilmiy muhakimiler bashlandi.
Jorji washington uniwérsitétining elliot xelqara munasiwetler mektipi, yawropa, rusiye we yawro-Asiya institutining ottura asiya programmisi teshkilligen mezkur yéghingha amérika, rusiye, yawropa, ottura asiya, türkiye qatarliq dölet we rayonlardin kelgen 40 qa yéqin uyghurshunas mutexessis uyghurlarning tarixi, medeniyiti, edebiyati, tili, siyasiy, iqtisadiy, ijtimaiy ehwali qatarliq türlük mesililer boyiche 10 bölek boyiche muhakime élip barmaqta.
25-Séntebir küni etigen saet 9din 10-Ghiche bolghan ariliqta échilish murasimi ötküzülgen bolup, buninggha dunya uyghur qurultiyi reisi rabiye qadir xanim, xelqara kechürüm teshkilatining amérikidiki rehberliridin biri t.Kumar, erkinlik öyining wekili lorin kraynér we bashqa bir qanche kishilik hoquq paaliyetchiliri söz qildi. Saet 10 din 1 ghiche uyghurlar we uyghur élining nöwettiki siyasiy weziyiti heqqide mexsus siyasiy munazire hemde «uyghurlar jughrapiyiwi siyasette» dégen témida dügilek üstel munazirisi ötküzüldi.
Bu paaliyette, amérika, rusiye we engliye mutexessisliridin shon robérts, gardnér bowingdon, jim milward, hénri shejewskiy, walériy barmin, yunus köch, qilich qanat qatarliqlar muhakime élip bardi.
25-Séntebir chüshtin kéyin saet 6 giche yene «uyghurlarning ijtimaiy birliki we qarshiliqi» dégen téma astida we «shinjang xitay tesiri astida» dégen témida ikki meydan muhakime uyushturuldi. Buningda engliye durham uniwérsitéti hazirqi zaman xitay tetqiqat merkizi mutexessisi maykol dillon «jenubiy shinjangdiki din, basturush we uyghur medeniyiti: qeshqer we xoten (2010-2014)», upsala uniwérsitéti, tilshunasliq, fililogiye fakultéti proféssori mutexessis natan layit «uyghurlarning ijtimaiy tor alaqiliri we xitayning tosqunluqliri: 2009-Yilidin burun we kéyin», firansiyelik proféssor rémi kastés «shinjangdiki uyghurlarda islam we döletning tizginlesh siyasiti», jorj washington uniwérsitéti proféssori shon robérts «ana makan-Uyghuristan: öz hakimliq zéhniyiti we uyghur milliy kimlikining döletsiz halda saqlinishi», london uniwérsitéti sherqshunasliq we afriqa tetqiqati instituti mutexessisi raychil xarris «uyghur meshrep paaliyetliri» heqqide doklat oqudi.
Amérika indiana uniwérsitétining proféssori uyghurshunas gardnér bowingdon xitayning milliy siyasiti, yéngi ewlad xitay milliy siyaset mutexessislirining yéngi köz qarashliri, hetta aptonomiye heqqidiki chüshenchiliri, millet heqqidiki chüshenchilirini bayan qilip, bu yéngi ewlad milletshunaslirining köz qarashlirining selbiy rol oynishi yuqiriliqini körsetti. Bolupmu, uyghur mutexessisliridin amérika pén uniwérsitéti oqutquchisi qilich qanat «térrorluqqa qarshi urush we radikalizm -Xitay xelq jumhuriyitining diqqetni burash istratégiyisi» dégen témida doklat bérip, xitayning mezkur atalghulardin paydilinip, uyghurlarni basturushini xelqara jemiyetning étirap qilishigha érishmekchi boluwatqanliqini tekitlidi, uning qarashliri qiziqish qozghidi. Amérika uyghur kishilik hoquq mesililiri tetqiqatchisi kara abramson xanim «shinjangdiki kishilik hoquqni chüshinish we qollash: mesililer we imkaniyetler» dégen témida doklat berdi.
Jüme küni, yeni 26-Chésla küni yighinning ikkinchi küni bolup, etigen saet 9 din 11 ghiche uyghur tili we ékologiye mesililiri hemde ottura asiyadiki uyghur köchmenliri mesilisi muhakime qilindi.
Miyami uniwérsitéti jughrapiye fakultéti proféssori nopusshunas stanliy topis mexsus uyghurlar we uyghur élining nopus ehwali heqqide statistikiliq melumat berdi. Uning doklat témisi: «uyghurlarning nopusi: shinjangning 2010-Yilliq nopus tekshürüshning bosh netijisi» dep ataldi.
Amérika kansas uniwérsitétining proféssori arién dwayer «diasporidiki uyghur tilining peyda bolushi» dégen témida doklat berdi. U, asasliqi chetellerdiki, köchmenlikte yashawatqan uyghurlarning nopus özgirish we tereqqiyat ehwalini tonushturdi. U, buning üchün mexsus chetellerdiki uyghurlar arisida til tekshürüsh élip barghan, u, qandaq qilghanda chetellerdiki uyghurlar arisida edebiy tilni saqlash we tereqqiy qildurush mesililirini muhakime qildi.
26-Chésla chüshtin burun we chüshtin kéyin yene bir qatar muhakimiler bolidu. Buningda bir qisim uyghur, rus we yawropa mutexessisliri sowét ittipaqi we rusiyening uyghurlar teqdirige körsetken tesiri mesililiri, shuningdek yene uyghurlarning milliy we siyasiy tarixi mesililiri heqqide muhakimiler dawamlishidu.
Biz bu heqte dawamliq melumat bérimiz.
جاۋاب يېزىش