Jewher öz xelqi uyghurlarning qanuniy heqliri üchün sözligen dadisi ilham toxtidin pexirlinidighanliqini bildürüsh bilen bille, xelqara jemiyetni xitay hökümitining qarilishi bilen naheq türmide yétiwatqan dadisi ilham toxtigha erkinlik telep qilishqa chaqirdi.
17-Öktebir küni shiwétsariyediki ikki heptilik ziyaritini ayaghlashturup, amérikigha qaytip kelgen jewher radiomiz uyghur bölümining ziyaritini qobul qildi.
Muxbir: mubarek bolsun jewher! dadingiz ilham toxti 2016-Yilliq martin ennalis kishilik hoquq mukapatigha érishti. Siz dadingizgha wakaliten mukapatni tapshuruwaldingiz, sizni tebrikleymen!
Jewher: rehmet sizge, rehmet!
Jewher bilen salamlashqandin kéyin, béyjingda tughulup 18 yashqiche béyjingda pütünley xitay tili maaripida terbiye alghan jewherning, amérikigha kelgen üch yil jeryanida eslidiki ailide sözlinidighan addiy uyghur tilini téximu béyitqan we mukemmelleshtürgenliki melum boldi.
Jewher bu mewsumdin bashlap özining indiana uniwérsitétida uyghur tilini muntizim öginishni bashlighanliqini bildürgendin kéyin, jewher bilen bolghan söhbitimiz rawan uyghur tilida dawamlashti.
Muxbir: jewher, dadingizgha wakaliten martin ennalis kishilik hoquq mukapatini tapshuruwalghan waqtingizdiki sözliringizni biz angliduq. Ingliz tilida dadingizdin pexirlinidighanliqingizni sözlidingiz, eyni chaghda némilerni oylidingiz? qandaq héssiyatta boldingiz?
Jewher: dadamgha martin ennalis mukapati bérilgenlikidin shundaq xosh boldum we dadamdin pexirlendim. Chünki, dadamgha bu mukapatning bérilishi dunyaning dadamning uyghurlar üchün ishligen xizmitini étirap qilghanliqi. Dadamning uyghurlar üchün ishligen xizmiti dunyada étirap qilindi, men mana mushuningdin xosh boldum. Özümning ilham toxtining qizi bolghinimdin pexirlendim!
Muxbir: siz, shiwétsariyining jenwe shehiride dadingizgha wakaliten mukapatni tapshuruwalghan waqtingizda, dadingizning öz xelqi uyghurlar üchün qilghan xizmetlirini chüshengenlikingizni we sherep hés qilidighanliqingizni éyttingiz, dadingiz bilen bille yashighan chaghliringizda yeni kichik chéghingizda dadingiz ilham toxtining sizge eng qattiq tesir qilghan ishi qaysi?
Jewher: dadamning manga qaldurghan eng chong tesiri, uning bashqilargha yardem qilishni xushalliq dep bilidighan adem ikenliki. Men adem bolush exlaqini dadamdin ögendim désemmu bolidu. Kichik chéghimda dadam béyjingda oquwatqan uyghurlarghimu, xenzularghimu yardem qilatti. Kichik chaghlirimda dadam pat-Pat oqughuchilarni öyge ekiretti, ulargha tamaq béretti, kiyimlirini béretti. Oqughuchilarning daim öyimizge kirip tamaq yégenlikini körettim. Dadam yene héyt, bayramlarda iqtisadiy qiyinchiliqi bar, qiynilip qalghan oqughuchilargha tamaq yenglar dep héytliq béretti, pul béretti. Oqughuchilar dadamni bek yaxshi köretti, dadammu oqughuchilirigha shundaq yaxshi muamile qilatti. Hetta béyjingda kochida uchrighan uyghur momaynimu öyge ekélip, uninggha tamaq bérip, yardem qilghan idi. Men mushularni körüp chong boldum.
Muxbir: kéyinki chaghlarda dadingizning uyghurlar üchün sözlewatqinini, maqale yéziwatqanliqini körgenlikingizni bildürgen idingiz. Kichikingizde dadingizning uyghurlar üchün néme ishlarni qilghanliqini bilettingizmu? qachandin bashlap dadingizning öz xelqi uyghurlar üchün qiliwatqan ishlirining muhimliqini we ehmiyitini chüshendingiz?
Jewher: kichikimde dadamning néme ish qiliwatqanliqini bilmeyttim. Lékin amérikigha kelgendin kéyin andin dadamning tili we qelimi arqiliq uyghurlarning awazini anglitishqa tirishqanliqini, uyghurlarning barawerlikini telep qilghanliqini bildim. Dadam özining barliqini uyghur xelqining qanuniy hoquqi we barawerlik telipini tinchliq yoli bilen anglitishqa béghishlidi. Men kichikimde béyjingda yataqliq mektepte xitayche oqughan, u chaghlarda dadamning ishlirini anche chüshenmeyttim. Bolupmu amérikigha kelgendin kéyin, xelqara taratqularning xewerliridin dadamning qilghan ishlirini bildim, dadam heqqide bérilgen xewerlerdin dadamni chüshendim désemmu bolidu. Bu mewsumdin bashlap indiana uniwérsitétida alghan derslirim ichide uyghur tili dersimu bar. Men hazir uyghurche yézish we oqushni öginiwatimen. Bu qétim jenwege ketken chéghimdimu oqutquchim manga erkin asiya radiosining dadam heqqidiki uyghurche xewerlirini tapshuruq qilip berdi. Men hazir bu xewerlerni oquymen we anglaymen. Mushu arqiliq uyghurchemni yaxshilap dadamning uyghur xelqi üchün qilghan ishlirini téximu yaxshi bilishke we chüshinishke tirishiwatimen.
Muxbir: dadingiz türmige kirgendin kéyinki ehwalini uqtingizmu? hazir qandaq turuwétiptu?
Jewher: dadamning ehwalini bek jiq uqmaymen. Dadamning ehwalini güzelnur achamdin we dadamning tughqanliridin uqtum. Güzelnur achamning déyishiche, dadamning keypiyati yenila burunqidek iken, anche nachar emes iken. Emma burunqigha qarighanda oruqlap qaptu, chachlirimu aqirip qaptu.
Muxbir: béyjingdiki güzelnur xanim we ikki ukingiz heqqide némilerni bilisiz? siz ular bilen téléfonlishalamsiz?
Jewher: güzelnur acham bilen téléfonlishalmaymiz, lékin intérnét arqiliq bezide pat-Pat parangliship turimiz. Güzelnur acham her 3 ayda dadamni yoqlap kélidu. Her qétim qaytip kelgendin kéyin manga dadamning ehwalini dep béridu.
Muxbir: bashqilardin anglisaq, güzelnur xanim we ukiliringiz iqtisadiy jehettin qiyniliptu, buningdin sizning xewiringiz barmu?
Jewher: iqtisadiy jehettin hazirche güzelnur achamning 3000 som puli öyning tamiqigha yétidiken. Emma, her üch ayda üch ademning ayropilanda ürümchige bérip türmidiki dadamni körüshige 10 ming som kétidiken. Bu pul iqtisadiy jehettin bésim boluwatidu. Shunga güzelnur acham we ikki ukam dadamni waqtida bérip yoqliyalmaywatidu.
Muxbir: güzelnur xanimgha we ukiliringizgha iqtisadiy jehettin yardem qilish imkaniyiti barmu? junggo hökümiti buninggha ruxset qilamdu?
Jewher: méningche, buningdin kéyin ruxset qilip qalar deymen. Junggo hökümiti belkim ailimizning banka kartidiki tongliwétilgen pullirinimu qayturup bérishi mumkin.
Muxbir: siz xelqaraning dadingiz üchün néme ishlarni qilishini arzu qilisiz?
Jewher: dunya xelqining dadamni untup qalmasliqini ümid qilimen. Chünki, dadam uyghurlar üchün ishlidi, uyghurlar üchün heqiqetni sözlidi. Shunga dunya xelqning buni untup qalmasliqini ümid qilimen.
Muxbir: xitay hökümitidin némilerni kütisiz we telep qilisiz?
Jewher: junggo hökümiti choqum dadamgha erkinlik bérishi kérek. Dadamgha erkinlik bérilishini ümid qilimen. Dadam xata ish qilmidi. Dadam herqandaq xata ish qilghini yoq. Dadam peqet tili we qelimi bilen uyghurlarning qanuniy heqlirini telep qildi. Öz xelqi uyghurlargha barawerlik telep qildi. Dadam gunahsiz. Men mushundaq bir dadam bolghinidin pexirlinimen. Shunga men xitay hökümitidin dadamgha erkinlik bérishini uni türmidin azad qilishini telep qilimen.
جاۋاب يېزىش